Η Πρώτη Ημέρα (μας) στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας

24 Φεβρουαρίου 2020. Η πόρτα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) της Αθήνας είναι ανοιχτή. Και εμείς βρισκόμαστε μέσα.

Μαζί με τους πρώτους επισκέπτες του μουσείου, παιδιά από το 1ο Πειραματικό Σχολείο της Πλάκας. Τους επιμελητές, τους συντηρητές έργων τέχνης, τη διεύθυνση, τους ανθρώπους του μουσείου. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να περάσεις μια Δευτέρα. Μια ολόκληρη ημέρα στο μουσείο –την πρώτη ημέρα του μουσείου. Να ξεναγηθείς μαζί με τους καλλιτέχνες, τον Παντελή Ξαγοράρη, τον Τσόκλη, τη Ρένα Παπασπύρου, τον Ηλία Παπαηλιάκη. Όταν βρίσκεσαι εδώ, ξεχνάς τι προηγήθηκε μέχρι να φτάσει το μουσείο εδώ. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το μουσείο είναι ανοιχτό. Κι όχι απλά, ανοιχτό, αλλά ζωντανό. Η συλλογή, και με τη συμβολή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), έχει μπει στη θέση της και η καρδιά του μουσείου έχει ξεκινήσει να χτυπά.

Δεν είναι πρώτη φορά που επισκεφτήκαμε το μουσείο. Ως δωρητές το έχουμε επισκεφτεί πολλές φορές για να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του έργου. Αλλά είναι η πρώτη ημέρα που είμαστε εδώ ως επισκέπτες, και ως επισκέπτες σταθήκαμε για να καταγράψουμε τις εντυπώσεις μας.

Ανεβαίνοντας από το ισόγειο μέχρι τον 4ο όροφο της συλλογής αισθάνεσαι μια ανάταση. Ανεβείτε και εσείς μαζί μας.

ΙΣΟΓΕΙΟ

Πάντου υπάρχουν σημάδια που δείχνουν ότι το μουσείο είναι ζωντανό. Σε μια οθόνη λέξεις αναβοσβήνουν: «ΤΟ ΒΟΔΙΝΟ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ. Η ΒΟΤΚΑ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ. ΤΟ BEEFEATER ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ.» Μένεις να το χαζεύεις. Κλείνεις τα μάτια σου, τα ξανανοίγεις: «TΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟΥ». Από τους Young-Hae Chang Heavy Industries.

Οι κυλιόμενες σκάλες ανεβοκατεβαίνουν. Το κτίριο αναπνέει. Άνθρωποι κινούνται πάνω κάτω μέσα στους ορόφους. Διαφορετικές οπτικές της Αθήνας καδράρονται μέσα από τα ανοίγματα του μουσείου. Λίγο αθηναϊκός ουρανός, κτίρια νεοκλασικά, μοντέρνα, σύγχρονα, άλλα εγκαταλελειμμένα και άλλα ανακαινισμένα. Η σκέψη σου επιστρέφει στο ισόγειο στους Young-Hae Chang: «ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ». Πρώτα και κυριότερα το ίδιο το κτίριο που στεγάζει το ΕΜΣΤ, που έχει την υπογραφή ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού μοντερνισμού στην Ελλάδα, του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου.

2ος ΟΡΟΦΟΣ

Η έκθεση της μόνιμης συλλογής ξεκινά από τον δεύτερο όροφο. Αίθουσα Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Τι θα δεις; Θα σου αρέσει; Κι εάν σε απογοητεύσει; Έχεις αγωνία –η αγωνία της πρώτης γνωριμίας. Το πρώτο έργο της συλλογής πρώτα το ακούς και μετά το βλέπεις. Βόμβοι και τριγμοί σε καθοδηγούν στην εγκατάσταση Fix It της Μόνα Χατούμ, μια in situ εγκατάσταση με εξαρτήματα και αντικείμενα από το εγκαταλελειμμένο πρώην εργοστάσιο Φιξ, νυν ΕΜΣΤ. Ένα κομμάτι του εργοστασίου ζει ακόμη εδώ, ενώ ηλεκτρικοί λαμπτήρες ανάβουν, σβήνουν, πυρακτώνονται. Αισθάνεσαι ένα μικρό σφίξιμο στο στομάχι. Περπατάς με αυτόν τον σταθερό αργό ρυθμό που σου επιβάλλουν τρυφερά τα μουσεία. Βλέπεις ζωγραφικά έργα πλάι σε εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, γλυπτά και βιντεοεγκαταστάσεις. Έλληνες δίπλα σε ξένους. Τις ανώνυμες φιγούρες από το Κουτσό του Βλάση Κανιάρη απέναντι από την εγκατάσταση No Olvidado της Αμερικανίδα Άντρεα Μπάουερς, μια χάρτινη εγκατάσταση στην οποία αποτυπώνονται εκατοντάδες ονόματα ως φόρος τιμής όσων έχουν πεθάνει διασχίζοντας τα μεξικανοαμερικανικά σύνορα. Έργα του 60 δίπλα σε έργα της δεκαετίας 2010. Μια διαρκής κίνηση από το χτες στο σήμερα, το τοπικό στο διεθνές, από τα ακρυλικά χρώματα στην ψηφιακή τέχνη. Χωρίς αυστηρές και συγκεκριμένες θεματικές τα έργα συνδέονται με χαλαρούς δεσμούς, παραμένοντας ανοιχτά στις ερμηνείες καθενός.

3ος ΟΡΟΦΟΣ

Aνεβαίνουμε τις σκάλες για τον 3ο όροφο, ρίχνουμε μια τελευταία ματιά από πάνω στην επιβλητική εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη. Άνθρωποι στέκονται μπροστά από τα έργα σε έναν νοερό διάλογο με τους καλλιτέχνες που κρύβονται πίσω από αυτά. Περπατάμε μέσα από έναν στενό διάδρομο, μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε επτά ζευγάρια φωτογραφιών της Δανάης Στράτου. Μια καλλιτεχνική μεταφορά του τείχους που χωρίζει το Μεξικό από τις ΗΠΑ, την Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία, τη Δυτική Όχθη στην Παλαιστίνη. Από πίσω μας περπατάει η Δανάη Στράτου.

Όλα τα έργα έχουν κάτι να σου πουν. Άλλα κάποια έχουν πραγματική φωνή. Από μια αίθουσα ακούγονται λέξεις ανάμεσα σε παύσεις. Will. There. Be. A. Moment. Of. Recognition? αναρωτιέται ο Γκάρι Χιλ. Σε μια άλλη αίθουσα ακούγεται μια διασκευή του All by myself του ομώνυμου έργου της Ναν Γκόλντιν. Το μουσείο σε παίρνει από το χέρι και σε καθοδηγεί μέσα από τις εικόνες και τους ήχους τους. Ενεργοποιεί τις αισθήσεις σου. Όραση και ακοή σε πλήρη δράση. Μια ταμπέλα «Μην αγγίζετε» μπροστά από το έργο του Τσόκλη, Οδοιπόρος.

Ο Τσόκλης την ημέρα της ξενάγησης είναι μαζί μας. Βλέπει το έργο του και ζητάει να κάνει μια παρέμβαση. Η τεχνολογία είναι διαφορετική από αυτή που είχε χρησιμοποιηθεί όταν δημιουργήθηκε το έργο το 1989. Η αναλογική τεχνολογία έχει γίνει ψηφιακή. Το έργο του που αποτελείται από έναν μερικώς ζωγραφισμένο καμβά σε συνδυασμό με προβολή βίντεο ήταν αρχικά τοποθετημένο σε μια σκοτεινή αίθουσα. Τώρα είναι σε έναν διάδρομο με πολύ έντονο φωτισμό. Δύο ημέρες μετά το άνοιγμα του μουσείου, μετά την ξενάγηση των καλλιτεχνών, ο Τσόκλης ξαναεπισκέφτεται το μουσείο με τα πινέλα του και προσθέτει λίγο ακόμη γκρι στον καμβά όπου γίνεται η προβολή. 31 χρόνια μετά τη δημιουργία του έργου του.

4ος ΟΡΟΦΟΣ

Η περιήγησή μας ολοκληρώνεται στον τελευταίο όροφο της συλλογής. Λίγα άλλα πολύ δυνατά έργα. Ένας ξύλινος φράχτης διακρίνεται προς στο τέλος της έκθεσης. Κοιτάς μέσα από τις γρίλιες και βλέπεις ένα μεγάλο ξύλινο καράβι. Καλλιτέχνης ο πρωτοπόρος Ίλια Καμπακόφ. Το μεγαλύτερο έργο της έκθεσης, μαθαίνουμε από τους επιμελητές. Όλοι όσοι βρισκόμαστε εκεί, έχουμε απορίες. Και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες. Απορίες καλλιτεχνικές μα και πρακτικές. Μα πώς στήθηκε; Είχε προβλεφθεί ειδικός χώρος για την εγκατάσταση, έκαναν στατική μελέτη για να μπορέσουν να ρίξουν μια κολώνα και να τοποθετηθεί σε αυτόν τον χώρο, μας εξηγούν. Το καράβι είχε αποσυναρμολογηθεί για να αποθηκευτεί. Ειδικός τεχνίτης καραβιών ήρθε ειδικά για να βοηθήσει στη συναρμολόγηση, με τη βοήθεια βίντεο από προηγούμενες εγκαταστάσεις του έργου. Ο Ρώσος καλλιτέχνης δεν μπορούσε να ταξιδέψει και έτσι η σύζυγός του και καλλιτεχνικό του ζευγάρι ανέλαβε με την κόρη της την τοποθέτηση των εικοσιπέντε κουτιών που βρίσκονται πάνω στο κατάστρωμα, αναπαριστώντας αναμνήσεις από τη ζωή του μέχρι σήμερα. Όλα τα μικροαντικείμενα και τα ρούχα τα τοποθέτησε ένα προς ένα η κόρη που ταξίδεψε στην Αθήνα, με την καθοδήγηση της μητέρας της μέσω skype. ΗΠΑ – Αθήνα , 7 ώρες διαφορά με μια κάμερα.

Κι αυτές είναι μόνο μερικές από τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα συνολικά 78 έργα της συλλογής που εκτίθενται στο μουσείο. Έργα ζωντανά που ακόμη αλλάζουν. Σαν το μουσείο, εμάς, την πόλη γύρω μας.

Δεν είναι μόνο το μουσείο ζωντανό. Είσαι εσύ ο ίδιος πιο ζωντανός φεύγοντας από το μουσείο.

*Η ολοκλήρωση των έργων για την πλήρη λειτουργία του EMΣΤ πραγματοποιήθηκε με δωρεά €3.000.000 από το ΙΣΝ. Με τη δωρεά αυτή υλοποιήθηκαν οι εργασίες διαμόρφωσης των εκθεσιακών χώρων καθώς και προετοιμασίας και μεταφοράς της Μόνιμης Συλλογής. Επιπλέον, το ΙΣΝ υποστήριξε την προμήθεια απαραίτητου εξοπλισμού και συνέβαλε στη δημιουργία και αναβάθμιση, μεταξύ άλλων, του Χώρου Νέων Μέσων, του Εργαστηρίου Συντήρησης, της Βιβλιοθήκης και Καλλιτεχνικού Αρχείου και της Αίθουσας Προβολών.